Psychologische en communicatieve inzichten

Als je altijd moet vechten voor je plek, is het misschien tijd om je plek elders te zoeken.

In de zorgsector werken we vanuit toewijding, empathie en het verlangen om een verschil te maken. Maar juist omdat zorgprofessionals zo vaak vanuit hun hart handelen, kan het gevaar ontstaan dat grenzen vervagen — en dat we onszelf voorbijlopen.

Waarom dit in de zorg extra belangrijk is
Onderzoek laat zien dat zorgverleners een verhoogd risico lopen op emotional exhaustion en compassion fatigue (Figley, 1995; Maslach & Leiter, 2016). Dat risico wordt groter wanneer er geen balans is tussen geven en ontvangen, of wanneer waardering en erkenning ontbreken.

De Self-Determination Theory (Deci & Ryan, 2000) benadrukt dat verbondenheid, autonomie en competentie essentiële psychologische basisbehoeften zijn. In de zorg wordt verbondenheid vaak vervuld richting patiënten, maar niet altijd richting collega's of leidinggevenden — en dat kan op termijn uitputtend werken.

🔍 Signalen en reacties in de zorgpraktijk
- Niet geïnformeerd over belangrijke beslissingen? → Vraag niet telkens zelf; zorg voor structurele informatieoverdracht.
- Laat uitgenodigd voor een teamoverleg? → Bedank vriendelijk, maar vraag ook naar verbeterafspraken.
- Niet betrokken bij patiëntenzorgplan waar jij een sleutelrol in hebt? → Ga niet reactief meewerken zonder overleg; zet jouw expertise op de agenda.
- Steeds zelf het initiatief tot contact met collega's of andere disciplines? → Kijk wie proactief met jou samenwerkt, en investeer daar.
- Gevoel dat je vooral wordt ingezet op "brandjes blussen"? → Stel grenzen en vraag om structurele taakafspraken.
- Genegeerd door leiding of team in signalen over patiëntveiligheid of werkdruk? → Documenteer en leg het via de juiste kanalen vast.
- Steeds moeten verantwoorden waarom je een bepaalde zorgbeslissing nam? → Stop met overrechtvaardigen; verwijs naar protocollen, richtlijnen of expertise.
- Ongewaardeerd voelen na overuren of extra diensten? → Creëer afstand waar mogelijk en bewaak herstelmomenten.

Communicatie in de zorgcontext
Assertieve communicatie (Alberti & Emmons, 2017) is cruciaal, maar in de zorg wordt het soms verward met 'niet collegiaal zijn'. Het tegendeel is waar: duidelijke grenzen en heldere verwachtingen dragen bij aan betere samenwerking, veiliger werken en minder misverstanden.

Waarom dit ook patiëntenzorg ten goede komt
Een zorgverlener die zijn grenzen bewaakt, is beter in staat om empathisch, professioneel en effectief te blijven. Onderzoek naar compassion satisfaction (Stamm, 2010) laat zien dat waardering en gezonde werkrelaties direct bijdragen aan de kwaliteit van zorg en het welzijn van zowel patiënt als professional.

Marieke Uleyn, praktijk Grusonia 

📚 Bronnen:
- Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The "What" and "Why" of Goal Pursuits: Human Needs and the Self-Determination of Behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227–268.
- Maslach, C., & Leiter, M. P. (2016). Burnout. Stress: Concepts, Cognition, Emotion, and Behavior, 351–357.
- Figley, C. R. (1995). Compassion Fatigue: Coping with Secondary Traumatic Stress Disorder in Those Who Treat the Traumatized.
- Alberti, R., & Emmons, M. (2017). Your Perfect Right. New Harbinger Publications.
- Stamm, B. H. (2010). The Concise ProQOL Manual.